جزیره قشم به عنوان بزرگترین جزیره ایران و دومین جزیره خلیج فارس پس از بحرین از جزایر استان هرمزگان محسوب می شود و در تنگه هرمز واقع شده است. مردم این جزیره زیبای خلیج فارس با برگزاری مراسم و جشن های سنتی با قدمت بیش از صد سال در حفظ این آداب و رسوم غنی می کوشند.
ما در گروه مسافرتی گردشگران شیراز در این مطلب می خواهیم شما را با جذاب ترین و جالب ترین رسم و رسومات مردم شهر قشم آشنا کنیم، رسم و رسوماتی که در هیچ جای ایران نخواهید دید! با ما همراه باشید تا در مورد آداب و رسوم مردم قشم، فرهنگ، جشن و آیین های مردم این جزیره بیشتر بگوییم.
آداب و رسوم مردم قشم، جشن های محلی
هدف از سفر به شهرها و کشورهای مختلف فقط گذراندن وقت و تفریح و استراحت نیست. از مهم ترین دلایل سفر، آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ و جشن های آن منطقه است. همانند دیگر شهرهای توریستی ایران، عواملی که موجب شده تا جزیره قشم به یک قطب توریستی و گردشگری در ایران و جهان تبدیل شود، تاریخ، فرهنگ و آداب و رسوم مردم این جزیره است. برخی از مهم ترین آداب و رسوم قشم و فرهنگ و تاریخ این سرزمین عجایب هفتگانه را با هم مرور می کنیم.
جشن نخل و خرما، مهم ترین جشن مردم جزیره قشم
به دلیل وجود نخلستان های فراوان در این جزیره شغل مردم قشم و درآمد آن ها متاثر از این نخلستان ها می باشد. در واقع بیشتر مردم این جزیره از راه پرورش و فروش خرما و صید ماهی زندگی خود را تامین می کنند. در جشن نخل و خرما مردم محصولات خود از نخلستان ها مانند شیره خرما، سرکه خرما، انواع خرما (خرماهای شیخ کمالی، آلوستری، مرداسنگ و غیره) را برای فروش عرضه می کنند. فکر نکنید که از درخت خرما فقط خرما تهیه می شود! مردم محلی از برگ های درخت خرما و شاخه های آن جارو، سبد، دمپایی و چیزهای دیگر نیز تولید می کنند.
در جشن نخل و خرما علاوه بر خرید محصولات خرما می توانید از شنیدن موسیقی های محلی جنوبی نیز لذت ببرید.
جشن نوروز صیاد، روز شکرگزاری
جشن نوروز صیاد از مهم ترین جشن ها و آداب و رسوم قشم و مردمانش است که قدمتی چند صد ساله دارد. هر سال در روز اول مرداد در برخی از روستاهای قشم، مردم جشن می گیرند، آواز می خوانند، لباس های رنگارنگ می پوشند و لباسی را در داخل آب دریا می اندازند تا نحسی از زندگی شان بیرون برود.
روز اول مرداد در آیین مردم قشم روز پایان صید کوسه ها و برخی از ماهی هاست. در این روز هیچ کس برای صید به دریا نمی رود چون معتقدند صید ماهی در این روز برکت را از زندگی شان دور می کند.
از کارهای مهم در این روز می توان به شنا کردن در دریا با این باور که دیگر مریض نمی شوند و رنگ قرمز زدن به درخت ها اشاره کرد. علاوه بر این دامداران به نزد دعانویس ها می روند و از آن ها می خواهند برایشان دعاخوانی کنند که به آن «دعاخوانی لوبن» می گویند تا دام هایشان از شر حیوانات وحشی و بیماری ها در امان بماند.
جشن میگو، روز شکرگزاری
علاوه بر جشن صیاد که در اولین روز از ماه مرداد برگزار می شود، مردم قشم در اواخر فصل صید روزی را به عنوان جشن میگو جشن می گیرند. در این جشن صیادان مراسم شکرگزاری را به دلیل وفور نعمت برگزار می کنند. گروه مسافرتی گردشگران شیراز با ارائه تور قشم چنان سفری را برای شما تدارک می بینند که تجربه شرکت در این جشن و آیین ها تا همیشه در ذهن و یادتان باقی بماند!
آیین زار، مراسم جن گیری
از آداب و رسوم قشم و مردم آن می توان به مراسم جن گیری اشاره کرد. به باور مردم محلی قشم، در طول سال بادهای سحرآمیزی به نام «باد زار» در این منطقه می وزد که می تواند موجب بیماری آن ها شود و یا آن ها را جادو کند. مردم این جزیره معتقدند که بیماری های سخت و لاعلاج با قرار گرفتن در معرض بادهای زار ایجاد شده اند و باید با انجام مراسم جن گیری درمان شوند. اگر بیماری سخت و لاعلاج از باد زار درمان شد به او لقب «ماما زار» یا «بابا زار» می دهند.
مراسم و آیین زار در روزهای چهارشنبه و با اعلام قبلی به مردم برگزار می شود. شرکت کنندگان در این آیین باید لباس های تمیز بپوشند و خوش بو باشند. در این مراسم بابا زارها و ماما زارها با نواختن دهل و آتش زدن موی بز جن را از جسم بیمار خارج می کنند. در پایان نیز با خواندن آوازهای محلی و نواختن موسیقی مراسم را تمام می کنند.
آداب و رسوم حنابندان، جشن حنا
مراسم حنابندان از دیگر آداب و رسوم قشم و آداب و رسوم مردم جنوب ایران محسوب می شود. در این مراسم که چند روز قبل از جشن عروسی برگزار می شود، بر روی دست، پا و شانه های عروس نقوش زیبایی از حنا را نقش می بندند. عروس باید در این مراسم یک لباس سبز و بلند بپوشد و جالب است که داماد در طی مدت حنابندان اجازه دیدن عروس را ندارد.
از دیگر مراسم حنابندان هدیه دادن لباس و کیف و کفش و دیگر وسایل به عروس از طرف خواهر و مادر داماد است.
آداب و رسوم ازدواج، جشن دامادی
در فرهنگ قشم ازدواج و مراسم آن اهمیت زیادی دارد. در واقع آن قدر ازدواج در نظر آن ها اهمیت والایی دارد که برای خودشان رسم و رسوم متفاوتی از بقیه شهرهای ایران دارند. یکی از رسم های آن ها برای برگزاری جشن عروسی این است که هم خانواده عروس و هم داماد مراسم جداگانه ای در خانه های خود برگزار می کنند و با صرف غذای معروف خود «هوآری» از مهمانان خود پذیرایی می کنند. علاوه بر این از چند روز قبل از عروسی تا شب عروسی داماد اجازه دیدن عروس را ندارد! جالب تر اینکه پس از وارد شدن عروس و داماد به حجله تا 3 روز هیچ کس اجازه دیدن آن ها را ندارد!
هفت روز پس از جشن عروسی عروس باید به خانه بزرگترهای داماد برود و احترام آن ها را به جای آورد. این رسم در قشم به مراسم «هفت شبی» معروف است.
مراسم قبله دعا، جشن دعای باران
در سال ها و فصل هایی که میزان بارش باران کمتر از حد معمول باشد و خشکسالی موجب خشکی چاه ها و قنات ها شود، مراسم دعای باران در قشم برگزار می شود. در روز مراسم همه مردم در کنار درخت «کُنار مقدس» در این جزیره دور هم جمع می شوند و مراقبند که در طول مراسم به این درخت پشت نکنند و از خدا می خواهند که باران را بر آن ها نازل کند.
مردم در طی 2 روز مراسم قبله دعا غذا درست می کنند و در بین نیازمندان پخش می کنند و کمی از غذاها را در کنار درخت مقدس می ریزند تا حیوانات و پرندگان نیز از آن بخورند.
مراسم زنبیل گردانی، جشن راه رفتن
اگر کودکی بعد از 2 سالگی هنوز قادر به راه رفتن نباشد، خانواده آن کودک مراسم و جشن زنبیل گردانی را برای راه افتادن او برگزار می کنند. در این مراسم آن کودک را در زنبیل هایی ساخته شده از برگ و چوب درخت خرما می گذارند و خواهر و برادر بزرگتر و همسایه ها آن زنبیل را نگه می دارند و اشعار خاصی را می خواندند. به اعتقاد آن ها خواندن این اشعار موجب راه رفتن کودک می شود.
مراسم مولودی خوانی، جشن مذهبی
از دیگر آداب و رسوم قشم و مردمان آن اجرای مراسم مولودی خوانی است. این مراسم در اعیاد بزرگ مسلمانان یعنی روزهای عید فطر، عید قربان، عید ولادت حضرت محمد (ص) و عید مبعث برگزار می شود. در این روزها از ساعت 8 شب زنان و مردان و حتی کودکان در مساجد حضور می یابند و یک نفر در مدح پیامبر و ائمه اطهار مولودی می خواند.
علاوه بر اجرای مراسم مولودی خوانی در روز عید قربان، مردم تا 3 روز به دید و بازدید هم می روند و سعی می کنند کینه ها و دشمنی ها را برطرف کنند. عید قربان عید اصلی مردم قشم است.
آداب و رسوم قشم، غذاهای محلی و خوشمزه
قشم به سرزمین افسانه ها، اسطوره های دره ستارگان، صخره مادر و دختر، جزایر ناز و غیره معروف است، اما شگفتی های قشم به همین جا ختم نمی شود!
مردم این جزیره در مورد غذای خود نیز داستان هایی دارند. شاید همین داستان ها موجب خوشمزه و خوش طعم بودن غذاهای محلی قشم شده است. از آنجا که مردم این جزیره ارتباط طولانی مدتی با تجار و بازرگانان هند داشتند، طعم غذاهای این جزیره تا حد زیادی شبیه به غذاهای هندی ها است. در واقع باید خود را برای غذاهای تند آماده کنیم!
کباب ماهی
اصلاً مگر می توان به بزرگترین جزیره ایران رفت و ماهی نخورد؟
مردم قشم داخل شکم ماهی سنگسر یا نیزه را با سبزیجات و فلفل پر می کنند و آن را روی آتش زغال کباب می کنند، اما در رستوران ها این ماهی را سرخ می کنند.
مهیاوا
مهیاوا غذایی متشکل از ماهی های کوچک مانند ماهی ساردین است که معمولاً به عنوان پیش غذا سرو می شود.
به این غذا «ماهی آبه» نیز می گویند. البته مهیاوا فقط در جنوب ایران خورده نمی شود. مردم لارستان و جهرم نیز به این غذا علاقه زیادی دارند. مهیاوا در واقع مخلوطی از ماهی ساردین، جو برشته و خردل است. به عقیده جنوبی ها این غذایی است که ابن سینا برای پیشگیری از بیماری های پوستی به مردم توصیه می کرد.
کوسه پودینی
کوسه را باید فقط در قشم بخورید تا از طعم بی نظیر آن شگفت زده شوید!
مردم محلی گوشت کوسه را می پزند و به صورت پوره در می آورند و با لیموترش، ادویه جات، رب گوجه فرنگی و پیاز مخلوط می کنند و دوباره سرخ می کنند. پودینی کوسه را می توان به عنوان پیش غذا نیز سرو کرد.
هوآری
اسم غذاهای محلی قشم به اندازه طعم آن ها عجیب و غریب است!
هواری غذایی است که از میگوهای کوچک درست می شود. این غذا ترکیبی از میگو و عدس سرخ شده با برنج است. ظاهر این غذا شبیه به پلو میگو است ولی به دلیل وجود عدس پخته شده، طعم آن با پلو میگو فرق می کند.
برنج دیشو
تا حالا برنج با طعم آب خرما خورده اید؟!
کسانی که غذاهای شیرین دوست ندارند، ممکن است از طعم برنجی که به جای آب با شربت خرما درست شده خوششان نیاید! در میان غذاهای محلی قشم، برنج دیشو طعم متفاوتی دارد.
نان توموشی
تا حالا نانی خورده اید که از خاک در خمیر آن استفاده شده باشد!
یکی از تفاوت های نان توموشی با نان شمال کشور اضافه کردن پنیر و تخم مرغ به خمیر آن است. این نان محلی که به عنوان میان وعده صرف می شود، توسط زنان محلی طبخ می شود و مواد اولیه متنوعی دارد که آن را از نان های دیگر شهرها کاملاً متمایز می کند. یکی از ادویه هایی که به نان توموشی اضافه می‌شود، خاک سرخ جزیره هرمز است که گفته می‌شود اثرات شفابخشی دارد!
سخن آخر
در این مقاله در مورد آداب و رسوم مردم قشم، فرهنگ، جشن و آیین های این شهر زیبای ایران مطالب لازم را ارائه دادیم. جزیره قشم به دلیل قرار گرفتن در میان آب های نیلگون خلیج فارس و موقعیت جغرافیایی خاص خود ارتباط کمتری با دیگر شهرهای همجوار داشته است. البته این عامل موجب نشده است که مردم این جزیره رسم و رسوم و آداب و فرهنگ خود را فراموش کنند، بلکه همین مورد باعث شده است تا به عنوان یکی از توریستی ترین نقاط ایران به شمار آید.
برای لذت از جاذبه های گردشگری این شهر و همچنین تجربه فرهنگ و آداب و رسوم خاص این مردمان جنوبی می توانید با تورهای گردشگری گروه مسافرتی گردشگران شیراز به این شهر سفر کنید. مطمئن باشید که لذت این سفر هیچ گاه از یاد و خاطرتان پاک نخواهد شد!
سوالات متداول
- آیین زار چه نوع مراسمی است؟
در مراسم زار با دود کردن چیزهای مختلف، غسل دادن بیمار، صحبت کردن با بیمار و رد کردن او از زیر قرآن جن را از بدنش خارج می کنند.
- مراسم قبله دعا در چه زمان اجرا می شود؟
وقتی باران نمی بارد و شهر دچار خشکسالی شده باشد همه مردم در اطراف درخت کنار مقدس جمع می شوند، دعا می خوانند، روزه می گیرند و نماز می خوانند تا خودای بزرگ صدای آن ها را بشنود.
- در اعیاد مذهبی مردم قشم چه کار می کنند؟
در روزهای عید فطر، عید قربان، روز تولد حضرت محمد (ص) و روز مبعث مردم در مسجد جمع می شوند، گلاب می پاشند، مولودی می خوانند و شمع ها را روشن می کنند.
